ÇEKİNGEN KİŞİLİK BOZUKLUĞU 

     Toplum içinde eleştirilmekten beğenilmemekten dışlanmaktan korkan içine kapalı utangaç ürkek kişilerdir. Kafaları başkalarının kendilerini nasıl gördükleriyle meşguldür. Kendilerine güvenmezler. Sevileceklerini kabul edileceklerinden emin olmadıkları sürece başkalarıyla yakın ilişkiler kuramazlar. Kendi iç dünyalarında yaşarlar. 

Klinik Görünüm 

     İçinde bulundukları ortamda yanlış bir şey yapmaktan söylemekten gülünç bir duruma düşmekten korkarlar. Başkalarının kendilerine yönelik davranışlarına karşı sürekli tetikte dururlar. Bu tetikte duruş başkalarıyla yakın samimi ilişkiler kurmasını engeller. Sürekli gergin ve tedirgindirler.

     Aşağılanacakları, eleştirilecekleri, dışlanacakları ve kabul edilmeyecekleri endişesiyle yakın ilişkiler kurmaktan kaçınırlar. Kendileri içten içe yakın ilişkiler kurmayı çok istemelerine rağmen yalnız kalırlar. Çevrelerindeki insanlar onları korkak içine kapalı utangaç ve yalnız kişiler olarak görürler.

     Kolaylıkla incinirler ve dışlanmaya karşı aşırı hassastırlar. Kendi dünyalarında yaşarlar ve başkalarının kendilerini koşulsuz olarak kabul etmelerini beklerler. Toplumsal katılımlara karşı isteksizdirler. Sıklıkla “aşağılık duyguları” vardır. Kendilerine güvenleri yoktur. Kendilerini geri çekerler. Kendilerini göstermek istemezler. Başkalarının sıradan yorumlarını aşağılayıcı olarak değerlendirirler. Kendilerini beceriksiz albenisi olmayan kişiler olarak görürler. ( köroğlu, 2004)

       Toplumdan kopuk ve yalnız kalmaktan içten içe acı çekerler. Ancak temel bilişsel inançları insanları acımasız, eleştirel, güvenilmeyen kişiler olarak görmeleridir. Kendilerine güvenleri olmadığı gibi diğer insanlara da güvenleri yoktur.

       Çekingen kişilik bozukluğu olan kişiler geçmiş yaşamların da utandıkları değersizleştirdikleri aşağılandıkları yaşam olaylarını yaşamış olmaları nedeniyle küçük düşürme aşağılanma eleştirme dışlanma duygularını içselleştirdiklerinden bunu yaşam boyunca bütün ilişkilerine aktarırlar. Kendilerini toplumdan kopuk yalnız bir yaşama mahkum ederler. İçlerinde yalnızlık, anlamsızlık ve boşluk duyguları yaşarlar. 

Ayırıcı Tanı 

     Çekingen kişilik bozukluğu şizoid kişilik bozukluğu ilk bakışta birbirine benziyor gibi görünse de çekingen kişiler ilişki kurmayı toplumsal etkinliklere katılmayı çok istemelerine rağmen kendilerini acıdan korumak için geri çekilirler. Halbuki şizoid kişilik bozukluğunda kişi kişilere arası ilişkiler kurmaya isteksizdir ve duyarsızdır. Böyle bir gereksinim hissetmezler.

      Öte yandan bu kişiler kendilerini geri çekerek dışarıdan gelecek örselemelere karşı kendilerini koruduklarını düşünseler bile kendi iç dünyalarındaki yalnızlık izolasyon ve acıdan kaçamazlar ve bu acının altında ezilirler.

     “ Bu kişiler durgun, donuk, duygusuz, aldırışsız, ilgisiz, umursamaz bir görüntü sergilerler bu görüntü bu kişilerin gerçekte yaşadıkları içsel karmaşayı ve yoğun duygularımları yalancı çıkarmaya bunları örtmeye yöneliktir.” ( Köroğlu kişilik bozuklukları  2004)

      Bu kişiler gerçekte yaşadıkları içsel kaygı nedeniyle diğer insanlarla ilişkilerinde esnek davranamadıklarından diğerleri de kendilerine yönelmez. Bu durum içinde bulundukları kısır döngüyü pekiştirir.

     Çekingen kişilik bozukluğu klinikte yaygın anksiyete bozukluğu sosyal fobi (utangaclık hastalığı)   ile birlikte görülebilir.

     Çekingen kişilik bozukluğunu sosyal fobiden ayırt etmek güç olabilir. Ve olguların önemli bir kesiminde her iki bozukluk birlikte bulunabilir. Sosyal fobi bir kaygı bozukluğu olup yaşamın herhangi bir döneminde başlayabilir. Özgül ya da genel olarak toplumsal durumlarda büyük bunaltı duymakla ilgili bir durumdur ve kişi bundan çok yakınır bunu yenmek için yollar arar. Çekingen kişilik bozukluğunda ise genel olarak toplumdan, insanlardan ve insanlarla ilişkilerden kaçınmayı içeren uzun süreli bir yaşam biçimi vardır. Bu bir kişilik örüntüsüdür. ( Öztürk, 2002)

     DSM 5'e göre ÇKB olan kişilerde aşırı sosyal ket vurma ve içe dönüklük görülür ve bu da yaşam boyu sınırlı sosyal ilişki ve sosyal etkileşime girme isteksizliği örüntüsünü doğurur. Eleştiri ve reddedilmeye aşırı duyarlı  olmaları ve bu yöndeki korkuları nedeniyle insanlardan uzak kalırlar; yinede sevecenliği özlerler ve genellikle yalnız kalırlar ve sıkılırlar. (Butcher, Mineka ve Hooley (2013)

       Sosyal açıdan yetersizlik kişiler arası ilişkilerde beceriksizlik çok belirgindir. Benlik değerleri düşüktür. İlişki kuramama sorunları onlarda kaygıya neden olur. Sosyal ilişkiler kurmada kafaları reddedilme ve eleştirilme kaygılarıyla doludur. 

Çekingen Kişiklik Bozukluğunda Nedensel Etkenler 

     Nedensel etkenler arasında doğuştan gelen mizaç ve bunun genetik olabileceği kabul edilmektedir. Diğer  nedensel etkenler arasında ebeveynleri tarafından duygusal ihmal ve istismar özellikle erken gelişim dönemlerinde aile veya okulda reddedilme aşağılanma vb yaşam olaylarının genetik duyarlılıkla etkileşime girdiği kabul edilmektedir.

      Çekingen kişilik bozukluğu yetersizlik duygularının, toplumsal ketlenmenin, olumsuz değerlendirilmeye, reddedilmeye ve eleştirilmeye aşırı bir hassasiyetin olduğu yaşam boyu devam eden bir örüntüdür. Düşük benlik algısı ve kabullenilmeye açlık susuzluk gibi aşırı bir istek duyma o an hayatında olan durumsal bir kaygıdan değil kişiliğin sürekli devam eden örüntüsünden kaynaklanır.

       Hastalıkla ilişkili olan sosyal anksiyete diğerlerine ilgisiz olmaktan çok temel olarak reddedilme korkusundan dolayı insan ilişkilerinde geri çekilmeye ve tanıdık olmayan ya da yeni sosyal durumlardan kaçınmaya yol açar. “Özellikle toplum tarafından gözlenme ve başarısızlıklarının herkes tarafından bilineceği gerekçesiyle bu ilişkilerde pasif ve uysal bir rolü üstlenirler.”( Ebert, Loosen ve Nurcombe (2003) Günes tıp kitap evi) 

Sıklık 

      Toplumdaki yaygınlığı % 0. 5-1 olarak tahmin edilmektedir. Bozukluk büyük ölçüde ilişkili olduğu genelleşmiş sosyal fobi ile örtüşebilir ve hatta bu iki tanı aynı durumun farklı  isimleri olabilir. Başlıca fark kişilik bozukluğunun sürekli doğasındadır. ( Ebert ud. (2003) 

Gidiş ve Sonlanış 

     Gidiş ve sonlanışta diğer kişilik bozukluklarının varlığının ve hastanın desteksiz sabit bir çevrede yaşaması durumunda değişime dirençli olduğu düşünülmektedir.

      Tedaviye istekli olmayabilirler. Sosyal fobi ve depresyon geliştirebilirler. Tedavide destekleyici psikoterapi ve iç görüye yönelik bireysel psikoterapi uygulanır.

      Çekingen kişilik bozukluğuna sahip kişi beceriksizim. İnsanlar eleştirici ve suçlayıcıdır. Hoş olmayan duygular katlanılmazdır. Hoş olmayan durumlara düşmemeliyim, başarısız görünmektense hiçbir şey yapmamak daha iyidir ve yaşanan herhangi bir sorun ilişkinin kötü gittiğini gösterir gibi işlevsel olmayan yerleşik düşünce örüntülerine sahiptir.  

Shu. Güldane KAVGACI
Aile ve Çift Terapistiı
0216 550 40 03                                                       

      KAYNAKLAR 

1. Öztürk m.o., uluşahin, A., (2011). Ruh Sağlığı ve Bozuklukları. İstanbul:Nobel
2. Butcher, J.N., mineka, s., Hooley.J.m. Anormal Psikoloji ( o. Gündüz,çev) istanbul:kaknüs
3. Koroglu E. Kişilik Bozukluklar istanbul:Nobel
4. Ebert,M.H., Loosen, P.T., Nurcombe, B.(2003) Current Psikiyatri tanı ve tedavi. Sunar Bırsoz Taha Karaman (Ed.) Ankara:Güneş